Hiện tượng nghiện mạng xã hội

Ngày nay, nhiều người sẵn sàng bỏ ra phần lớn thời gian mỗi ngày để tham gia mạng xã hội. Nguyên nhân dẫn đến nghiện mạng xã hội của giới trẻ bắt nguồn từ nhu cầu được thuộc về (belonging), được kết nối với những tương tác ảo và tự thể hiện bản thân.

1. Thực trạng nghiện mạng xã hội của giới trẻ

Mạng xã hội được xem như một công cụ quý giá giúp con người giải trí và giao tiếp với nhau dù ở khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên bên cạnh những ích lợi tích cực, nghiện sử dụng mạng xã hội sẽ dẫn đến một số tác động tiêu cực ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống người dùng, cụ thể là suy giảm sức khỏe tinh thần ở phần lớn giới trẻ.

Trong một nghiên cứu gần đây, 85% người có dùng mạng xã hội truy cập vào những trang này ít nhất một lần mỗi ngày và 70% người thừa nhận rằng họ phải đăng nhập vào mạng xã hội đầu tiên ngay khi vừa mở máy tính hoặc thiết bị di động. Đối với nhiều người, nhu cầu được sử dụng mạng xã hội thậm chí còn cao hơn cả ham muốn được ngủ và nghỉ ngơi. Thực tế, mạng xã hội sẽ dễ dàng gây nghiện hơn cả rượu bia và ma túy bởi vì chúng phổ biến hơn, được cộng đồng chấp nhận rộng rãi và gần như là hoàn toàn miễn phí.

Theo các chuyên gia xã hội học, mạng xã hội luôn có những tính năng và dịch vụ hấp dẫn để níu chân các thành viên. Chính vì vậy, người dùng tuy có quyền tự do ngừng tham gia mạng xã hội bất kỳ lúc nào nhưng lại rất khó thực hiện được. Mạng xã hội còn trở thành phòng “thí nghiệm ảo” để ghi lại toàn bộ phản ứng của người dùng trước các kích thích mới, như một kiểu nghiên cứu thị trường và khách hàng mà các doanh nghiệp đối tác đang nhắm tới.

2. Nguyên nhân nghiện mạng xã hội

2.1. Nhu cầu thể hiện bản thân

Thông qua chụp cộng hưởng từ MRI, các nhà khoa học khám phá ra rằng khi con người nói tự về bản thân mình, não bộ cũng có cảm giác hài lòng và tạo ra những trải nghiệm thú vị, tương tự như khi quan hệ tình dục hoặc được ăn uống. Theo một nghiên cứu khác, những đứa trẻ khoảng 9 tháng tuổi thường có những hành động để cố gắng thu hút sự chú ý từ người thân trong gia đình. Vì vậy khi lớn lên, con người vẫn muốn cung cấp thông tin về bản thân mình và tự thể hiện với người khác. Nếu thông thường mọi người dành gần 40% thời gian để nói về bản thân họ, thì con số này đạt tới 80% nhờ vào những tính năng đặc trưng có trong các mạng xã hội.

Giống như cơ chế nghiện các chất kích thích khác, việc kích hoạt hệ thống tưởng thưởng của não bộ thông qua tự thể hiện bản thân có thể làm tăng mức độ dopamine, tạo ra thời gian sử dụng quá mức và là nguyên nhân giới trẻ nghiện mạng xã hội.

2.2. Nhu cầu được kết nối và thuộc về

Mạng xã hội đem đến cho người dùng cảm giác được tương tác với bất kỳ ai, từ bạn bè, đồng nghiệp, gia đình cho đến những người nổi tiếng và thần tượng. Nhưng thực chất, người dùng chỉ đang tương tác với nền tảng được xây dựng bởi đa dạng các nội dung do nhiều người sáng tạo nên. Mạng xã hội là nơi tiếp nhận thông tin, lưu dữ liệu, sau đó tập hợp lại và thể hiện trên giao diện đặc trưng. Nói cách khác, đây là không gian tương tác của một dự án sáng tạo nội dung mở, ở đó người dùng tự nguyện sáng tạo, thu hút các thành viên khác tiếp tục tham gia và đem lại lợi nhuận cho các công ty chủ quản.

Nhu cầu được kết nối và thuộc về còn thể hiện qua lời mời và chấp nhận kết bạn, lượt chia sẻ hay lượt "like", bình luận... Dễ thấy, mạng xã hội khuyến khích người dùng phải đăng nội dung thường xuyên và có sức lan tỏa mạnh. Nếu không, vô số những bài viết mới khác sẽ được cập nhật và xuất hiện trên giao diện bảng tin rất nhanh, và điều đó khiến bài đăng của chúng ta nhanh chóng bị rơi vào quên lãng.

Ngoài ra, để kết nối người dùng, mạng xã hội còn đưa ra tính năng "tag" - gắn tên để gửi thông báo tới những người bạn khác, và "hashtag". Điều này lôi kéo và thu hút các "con nghiện" cùng nhau bàn luận trên một chủ đề mà tất cả đều quan tâm, biến không gian mạng xã hội trở thành “ngôi nhà chung” cho những người dùng có quan điểm giống nhau thuộc về.

2.3. Mạng xã hội tạo tâm lý như đánh bạc

Mạng xã hội được ví như một "sòng bạc", trong đó mỗi người dùng là “con bạc” có nhiệm vụ đặt cược vào nội dung bản thân sáng tạo mỗi ngày. Ai cũng có mong muốn thu hút được nhiều lượt like, bình luận tích cực và chia sẻ đồng tình. Do đó họ cần tính toán xem phải viết gì để vừa lòng cộng đồng mạng, nhưng không đoán trước được kết quả tương tự như trước mỗi ván bài. Mặc dù đầu tư rất chỉnh chu cho mỗi bài đăng, song đôi lúc người dùng lại nhận được sự thờ ơ thay vì tán dương ủng hộ như tưởng tượng, thậm chí một số trường hợp còn là sự phẫn nộ từ phần lớn “cư dân mạng” khác.

Ngoài ra, những sòng bài thường tìm cách khiến các khách chơi quên mất ý thức về thời gian và lao vào các cuộc vui đen - đỏ vô độ. Họ giảm bớt ánh sáng mặt trời vào trong phòng, không có cửa sổ, đồng hồ, và liên tục phục vụ đồ ăn thức uống. Tương tự, mạng xã hội cũng dùng cách khiến thành viên liên tục phải dán mắt vào điện thoại bởi vì nỗi sợ bị lạc hậu. Các luồng thông tin mới cập nhật thay vì được ghi rõ ngày giờ, mạng xã hội có xu hướng hiển thị khoảng thời gian đo đếm kể từ khi bài viết được đăng, ví dụ "5 phút trước", "10 giờ trước"... Bên cạnh đó, người dùng tìm đến mạng xã hội để có được cảm giác trốn thoát thực tại, rời xa bữa ăn cô độc, vấn đề trục trặc trong những mối quan hệ và công việc, ... Trong khi đó, thế giới ảo trên mạng không có sự tồn tại của hiện thực và hứa hẹn sẽ mang lại nhiều niềm vui, thú vị cho người dùng.

Ngay cả khi mạng xã hội là công cụ hàng đầu giúp con người giải trí và duy trì các mối quan hệ, nghiện mạng xã hội của giới trẻ đã trở thành một vấn đề nghiêm trọng cần được nghiên cứu và điều trị. Các nguyên nhân dẫn đến nghiện mạng xã hội có thể liên quan đến các cơ chế tưởng thưởng và hài lòng của bộ não khi được chú ý hoặc thể hiện bản thân. Bên cạnh đó, việc sử dụng quá mức mạng xã hội còn là do những tính năng hấp dẫn, chiếm hết thời gian của người dùng tương tự như cơ chế nghiện đánh bạc.

2.3. Cách cai nghiện mạng xã hội

Trong thời đại ngày nay, không chỉ có giới trẻ mới là những “con nghiện” mạng xã hội, mà còn là các bậc phụ huynh cũng được “trẻ hóa” và “nghiện mạng xã hội” theo con cái. Đương nhiên, ai cũng biết việc quá lạm dụng mạng xã hội là không tốt, nhưng chưa phải ai cũng biết cách sử dụng chúng hợp lí. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn về vấn đề này.

Cài đặt lại các thiết lập của mạng xã hội

Khi ta muốn giảm tình trạng quá lạm dụng các trang mạng xã hội, thì việc thiết đặt lại chúng cũng là một trong những điều rất quan trọng.

Bạn tuyệt đối không để Facebook, Instagram, Twitter, Youtube,… trong trạng thái luôn đăng nhập. Dù điều này rất tiện cho bạn, không tốn công đăng nhập mỗi lần online, nhưng nó lại có hại trong “sự nghiệp” cai nghiện của bạn, vì khi ta đăng nhập, mọi thông báo liên quan trên mạng xã hội sẽ hiện ra bất cứ lúc nào, và điều đó chỉ càng làm bạn thêm lạm dụng chúng thôi.

Nếu bạn không muốn đăng nhập đi đăng nhập lại nhiều lần và đăng xuất, bạn có thể cho phép Tắt thông báo trong mỗi phần cài đặt mà mỗi trang mạng xã hội đều có. Hoặc ta cũng có thể cài đặt các phần mềm quản lý thời gian sử dụng mạng hoặc quản lý mật khẩu dài cho các trang mạng xã hội.

Liệt kê ra những cái hại khi online

Liệt kê ra những mặt hại khi quá lạm dụng mạng xã hội thì sẽ giúp nhiều cho tâm lý chúng ta. Cụ thể đầu tiên sẽ là lo sợ vì những tác hại của việc dùng nhiều mạng xã hội tới chúng ta. Sau đó tự khắc, theo tâm lý, nếu chúng ta dùng quá nhiều, ta sẽ cảm thấy tội lỗi, và lâu dần, sẽ có một ngày ta thực sự sẽ bỏ được mạng xã hội.

Những điều hại khi ta lạm dụng mạng xã hội quá như sau:

Ảnh hưởng rất xấu tới sức khỏe: nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, tim mạch cũng như về các cơ vận động cũng cao hơn
Nguy cơ bị trầm cảm cao
Học tập, làm việc xuống dốc
Lãng phí thời gian
Cô đơn hơn

Tìm ra những điều thú vị hơn mạng xã hội

Việc tìm ra những điều thú vị, hấp dẫn bạn ở ngoài đời thực hơn trên các trang mạng xã hội là rất quan trọng. Nó không chỉ giúp bạn quên đi mạng xã hội kia, mà còn làm bạn hòa mình trong thực tế, tìm được nhiều ý nghĩa của sống hơn. Ngoài ra, những điều này còn khiến bạn yêu đời, tránh trường hợp chán chán buồn buồn lại mò lên Facebook, Instagram, Twitter,…

Một vài gợi ý thay thế ví dụ như:

Đọc sách
Làm đồ handmade, DIY
Chụp ảnh
Nhảy múa hát hò
Nấu ăn và ăn

*Ảnh minh họa Nguồn: byronbellavista.com*

Bỏ like các page yêu thích

Bước này là bước đầu tiên, có lẽ bạn sẽ hơi “đau lòng” khi phải tự tay mình bỏ like các page hay ho, thú vị. Nhưng hãy nghĩ về tầm xa hơn, điều này sẽ giúp bạn bỏ thói quen xấu. Ngoài ra, bạn chỉ nên làm bước này ở giai đoạn đầu, chưa nghiện quá nặng, và đây là cách cai nghiện từ từ, không dứt khoát nên nó giúp bạn vẫn liên hệ được với bạn bè.

Thêm vào đó, hãy like các page hoặc theo dõi người bạn không thích, hay nó khiến bạn bực mình. Cách này cũng rất hiệu quả nếu bạn có ý định từ bỏ mạng xã hội.

Tập thể dục

Tập thể dục thường xuyên mỗi ngày, có thể vào ban sáng hoặc gần lúc đi ngủ, bằng các bài tập nhẹ nhàng hoặc vận động cơ xương. Ngoài việc giúp cơ thể ta luôn khỏe mạnh cũng như tăng cường sức khỏe như mọi người đều biết, mà nó còn giúp những “con nghiện mạng xã hội cai nghiện” nữa đấy. Quả thực, việc tập thể dục giúp như một mũi tên trúng hai đích, vừa giúp ta khỏe mạnh, vừa giúp ta bỏ được thói quen xấu đúng không nào?

Thư giãn thường xuyên khi online

Hãy luôn ghi nhớ rằng cho dù việc lướt mạng xã hội có quan trọng thế nào, thú vị ra sao đi nữa thì ít nhất hãy dành ra 5 đến 10 phút ngắn ngủi để giải lao sau mỗi giờ online. Ta có thể đứng dậy đi uống một cốc nước, vận động vươn vai thư giãn nhẹ, hay xoa mắt nhìn ra để giúp mắt đỡ mỏi,… điều này giúp ta có chế độ thời gian lên mạng xã hội một cách hợp lý, không quá lạm dụng hay phụ thuộc vào nó.

*Ảnh minh họa Nguồn: zpravy.aktualne.cz*

Hành động thực tế, không quá sống ảo

Thường thì trên các trang mạng xã hội, chúng sẽ thông báo cho người dùng biết sẽ có sự kiện như sinh nhật, kỉ niệm ngày gì đó,… của bạn bè hoặc người theo dõi. Lúc ấy, ta sẽ chỉ chúc mừng trên đó, điều này thì có vẻ sẽ rất lạnh nhạt hoặc xa cách hơn trong các mối quan hệ. Bởi vậy nên hãy nhấc điện thoại lên, gọi trực tiếp cho người đó nếu mối quan hệ thân thiết.

Ngoài ra, đừng đăng quá nhiều ảnh hoặc thông tin về bản thân mình trên đó cũng như chỉ trò chuyện trên mạng và ít nói ngoài đời. Hãy giao tiếp thực tế nhiều lên, đừng chỉ hành động ảo trên mạng xã hội.

Điều này rất quan trọng để ta không quá phụ thuộc vào các trang mạng xã hội cũng như trở thành “con nghiện” của chúng.

*Ảnh minh họa Nguồn: solintercambionatalufrn.wordpress.com*

Tìm ra mục đích chính đáng để online

Hãy liệt kê tất cả những việc quan trọng cần phải làm trên mạng xã hội rồi làm dồn vào một lúc, như thế ta sẽ không bị phân tâm hoặc lãng phí thời gian vào những việc làm riêng lẻ. Ngoài ra, hãy tìm những mục đích chính đáng nhất để online, còn nếu không thì cố gắng để đừng mò lên mạng xã hội. Lưu ý là tuyệt đối không được sao nhãng hay phân tâm, bởi vậy sẽ khiến ta rất dễ lại tiếp tục ngồi và sẽ “thói nào tật ấy”.

*Ảnh minh họa Nguồn: http://thinkers50.com*

Tránh xa máy tính, điện thoại

Hãy tránh xa máy tính và điện thoại càng xa càng tốt, càng lâu càng ổn. Và hãy tránh xa chúng ra một cách đáng kể, bất cứ khi nào không có việc quan trọng, hãy luôn ngồi xa tầm tay với được chúng. Đặc biệt là trong lúc ăn, hãy để chúng ra xa và không sử dụng vì theo nghiên cứu thì những người vừa ăn vừa dùng thiết bị điện tử như máy tính hay điện thoại sẽ thường hay bị nghiện nặng hơn và một lí do khác đó là vừa ăn vừa dùng chúng rất hại cho cơ thể. Bởi vậy, tuy có lẽ sẽ khó khăn nhưng bạn phải chịu khổ tâm một chút để đạt được thành quả.

Sử dụng đồng hồ báo thức

Đừng tưởng đồng hồ báo thức không hề liên quan tới việc cai nghiện mạng xã hội nhé. Thứ nhất, đồng hồ báo thức tránh chúng ta dùng điện thoại để báo thức và ngay sau đó dán luôn mắt vào điện thoại, thường nhất thì là các trang mạng xã hội hàng giờ liền. Tuy chúng ta đầu tiên tự nhủ chỉ đáo qua đáo lại vài phút thôi, nhưng thực tế lại khác, chúng ta đã lên, nhất là đối với những con nghiện, sẽ không chỉ vài phút, mà có thể là vài giờ nếu rảnh rỗi.

Thứ hai, đặt đồng hồ báo thức giúp ta thiết lập thời gian online cụ thể. Ví dụ như khi ta đang mê mải trên Facebook, Twitter hay Instagram, Youtube,… mà quên mất cả thời gian, quên luôn cả thế giới xung quanh, thì đồng hồ báo thức sẽ hoàn thành tốt nhiệm vụ đó là đánh thức chúng ta khỏi mê muội, và khiến ta phải đứng dậy theo thời gian định trước.

Lưu ý: Hãy để đồng hồ báo thức càng xa chỗ bạn ngồi càng tốt, tránh việc để bên cạnh tắt đi rồi ngồi lướt tiếp. Và đương nhiên, không thể có tư tưởng ra tắt rồi chạy vào lướt tiếp hoặc vừa đi tắt vừa lướt điện thoại – cái này cần ý thức tự giác cao.

Cắt đứt mạng xã hội vào ngày cuối tuần

Vào những ngày cuối tuần, hãy đi ra ngoài hoặc đơn giản chỉ là rời xa điện thoại hoặc máy tính. Điều này là rất cần thiết trong việc cai nghiện mạng xã hội. Hãy làm những việc như đọc sách, ra ngoài chơi cùng bạn bè, hoặc uống trà nghỉ ngơi thư giãn, dọn dẹp nhà cửa, học hay tranh thủ làm việc,… điều này sẽ giúp bạn không lãng phí thời gian vào những điều có ít lợi ích. Dù có bồn chồn khi không được giải trí bằng cách lướt Facebook, cập nhật Twitter,… thì bạn cũng không phải chán nản, mà còn thấy vui vẻ hơn khi được dành thời gian bên những người thân yêu.

Tự thưởng cho mình khi đạt được mục tiêu đề ra

Hãy tự thưởng cho bản thân mình khi bạn không lạm dụng mạng xã hội nữa, ví dụ như tự mua cho mình một gói snack, hay một bữa ăn ngon, còn nếu không, hãy làm một điều mà bạn thích. Nhưng tuyệt đối không tự thưởng cho mình bằng một lần online thoải mái đâu nhé.

Hành động “tự thưởng” này giúp ta có thêm động lực cũng như hứng khởi để bỏ mạng xã hội. Ngoài ra, nó cũng làm ta có thêm phấn khởi, giảm sự chán nản khi cai Facebook, Twitter,…

Khóa các tài khoản mạng xã hội

Đây sẽ là biện pháp cuối cùng của cuối cùng nếu bạn không thể cai “nghiện” các mạng xã hội bằng tất cả các cách trên. Và đương nhiên, để thực hiện cách này thì đòi hỏi bạn phải có quyết tâm lớn cũng như dứt khoát với việc cắt đứt với mạng xã hội. Và phải khóa vĩnh viễn, rồi rời xa một thời gian, đi làm việc khác, trong tương lai nếu quá cần thì mới trở lại dùng. Tuyệt đối không khóa tạm thời, rất dễ ngứa tay ngứa chân lại rơi vào thói quen xấu.

Lưu ý: Trước khi khóa các tài khoản mạng xã hội, hãy thông báo vài điều để bạn bè và người thân có thể biết.

Trên đây là top cách cai nghiện mạng xã hội hiệu quả nhất, nhưng quan trọng hơn vẫn là từ chính ý thức tự giác của mọi người. Mong bài viết sẽ giúp ích cho bạn!

hiệu quả nhất dễ nhất cai nghiện mạng xã hội

Nguồn: Bản dịch